| نویسنده / نویسندگان : |
مهدی میرزایی
|
|
مترجم : |
|
|
کلید واژه : |
مراقبت از سلامت گیاهان ـ راهکارهای طبیعت‌گرایانه ـ پیشگیری و درمان ـ آفت‌ها و درمان بیماری‌های گیاهان ـ
|
|
چکیده : |
در
شماره بهمن ماه دانشمند، مقاله‌ای با عنوان "راهی به محیط‌زیست سالم" به
قلم نگارنده منتشر و در آن ضمن بیان روش‌های پرورش گیاهان ارگانیک، اشاره
شده بود که حفظ سلامت گیاهان را می‌توان به دو مرحله مشخص (پیشگیری و
درمان) تقسیم کرد. در آنجا، نکاتی درباره مرحله پیشگیری ارائه شده بود.
اینک در ادامه همان بحث، این نوشتار را با موضوع کنترل جمعیت آفت‌ها و
درمان بیماری‌های گیاهان تقدیم خوانندگان فهیم "دانشمند" می‌کنیم.
|
|
منابع : |
|
ما تماشاکنانِ بُستانیم
در شماره بهمن ماه دانشمند، مقاله‌ای با عنوان "راهی به محیط‌زیست سالم"
به قلم نگارنده منتشر و در آن ضمن بیان روش‌های پرورش گیاهان ارگانیک،
اشاره شده بود که حفظ سلامت گیاهان را می‌توان به دو مرحله مشخص (پیشگیری و
درمان) تقسیم کرد. در آنجا، نکاتی درباره مرحله پیشگیری ارائه شده بود.
اینک در ادامه همان بحث، این نوشتار را با موضوع کنترل جمعیت آفت‌ها و
درمان بیماری‌های گیاهان تقدیم خوانندگان فهیم "دانشمند" می‌کنیم.
قاعده کلی این است که مبارزه با آفات با هدف کنترل جمعیت آنها، در مرحله
تخم‌گذاری حشرات صورت گیرد، زیرا این کارِ بسیار راحتی است. پاک‌سازی ساده
برگ‌ها از تخم حشرات، کار آنها را یک‌سره خواهد کرد.
در این زمینه از آنجایی که برخی آفات، چند نسل در سال دارند، در طول
تابستان همواره باید مراقب تخم‌گذاری حشرات بود و به محض مشاهده علائم
تخم‌گذاری، اقدام لازم را انجام داد.
برای مبارزه با حشرات مکنده مانند سپردار مرکبات که به گیاهان زینتی نیز حمله می‌کند، می‌توان از یک قطعه پنبه مرطوب استفاده کرد.
این روش، بخصوص باید قابل توجه کسانی که در آپارتمان گیاهان زینتی نگهداری
می‌کنند قرار بگیرد، زیرا در منازل و آپارتمان‌ها به هیچ عنوان نباید از
سموم آفت‌کش استفاده کرد.
معمولا هرجا صحبت از آفت و بیماری‌های گیاهی می‌شود، ذهن‌ها به سمت
آفت‌کش‌های شیمیایی معطوف می‌شود. این بدان علت است که اثر سریع و فوری این
مواد شیمیایی مصرف آنها را چنان فراگیر ساخته که استفاده از آنها به صورت
یک امر بدیهی درآمده است.
اما باید توجه کرد این سموم تا چه حد می‌توانند زندگی و سلامت ما و دیگر
جانداران اطراف ما را در معرض خطر جدی قرار دهند. شاید لازم باشد کتاب بهار
خاموش اثر خانم دکتر راشل کارسون یک بار دیگر مرور شود تا بیاد آوریم
سمپاشی گیاهان چه عواقب وخیمی برای بشر داشته و دارد.
برای کنترل جمعیت آفات باید طرحی نو در انداخت. البته راه‌های مناسبی برای
این کار وجود دارند و تنها کمی توجه نیاز است، تا اجرایی شوند. در ادامه
به نمونه‌هایی از این راهکارها اشاره می‌شود. هرچند شاید بعضی از این
راهکارها در کشور ما به دلایلی قابل اجرا نباشند، ولی بازگو کردن آنها با
هدف آگاهی از تجربه موفق دیگران، در این زمینه، می‌تواند مفید باشد.
شکارچی‌ها، تله‌ها و موانع
رهاسازی حشرات مفید شکارچی در باغ یا مزرعه می‌تواند راهی بسیار موثر در
کنترل آفات باشد. کفشدوزک هفت نقطه‌ای، حشره سودمندی است که از شته‌ها و
شپشک‌ها تغذیه و با این کار به ما در کاهش جمعیت آفات کمک شایان توجهی
می‌کند.
کفشدوزکِ هفت نقطه‌ای در مقیاس انبوه تولید و در مزارع و باغات رهاسازی
می‌شود. همچنین زنبورهای مفیدی در طبیعت زندگی می‌کنند که بر روی تخم یا
نوزاد حشرات آفت تخم‌گذاری می‌کنند و آنها را به اصطلاح پارازیته می‌کنند و
از بین می‌برند. مانند زنبور تریکوگراما که پارازیتوئید آفاتی مانند کِرمِ
سیب است (حشرات پارازیتوئید، حشراتی هستند که تخم‌های خود را بر روی لارو و
یا تخمِ دیگر حشرات می‌گذارند و به این ترتیب، باعث از بین رفتن آن حشرات
می‌شوند). اکنون این زنبور در آزمایشگاه‌های ویژه‌ای (اینسکتاریوم) به طور
انبوه پرورش می‌یابند و در مزارعی که نیاز باشد مانند مزارع انار و برای
مبارزه با کرم گلوگاه، رهاسازی می‌شوند.
همچنین در مورد بسیاری از گونه‌های حشرات زیان‌آور، می‌توان از انواع
تله‌ها استفاده کرد. این تله‌ها می‌توانند با داشتن محرک‌هایی از قبیل رنگ،
طعم و یا هورمون محرک جنسی (فرمون)، حشرات را جذب کنند. استفاده از تله‌ها
برای دفع ضرر شته‌ها، مگس سفید، تریپس و نیز سوسک ژاپنی به خصوص در
گلخانه‌ها توصیه می‌شود.
موانع فیزیکی می‌توانند موجودات آفت را از گیاهان دور نگه دارند. برای منعِ
دسترسی کرم طوقه‌بُر به ساقه گیاه، یک راه بسیار ساده و کم هزینه قابل
توصیه است. کرم طوقه‌بُر، در سطح خاک فعالیت دارد و گیاهان از زمانی که رشد
رو زمینی خود را آغاز می‌کنند، در معرض خطر آسیب دیدن از آن هستند.
این آفت، با قطع ساقه از روی سطح خاک (ناحیه طوقه) گیاه را سرنگون می‌کند.
برای جلوگیری از خسارت این حشره خطرناک، کافی است یک نوار مقوایی نازک یا
یک نوار از جنس پلاستیک (مثل ظرف ماست) را به عرض 5 تا 6 سانتی‌متر جدا
کرده و آن را مانند یک حلقه در ناحیه طوقه به دور ساقه گیاهِ تازه روییده
پیچیده و 2 تا 3 سانتی‌متر از آن را داخل اطراف ساقه فرو ببریم.
با این کار، ساقه گیاه از دسترس آفت در امان خواهد بود. هرچند این روش
برای مزارع بزرگ قابل توصیه نیست، اما قطعا برای کسانی که در خانه و در سطح
کوچک به کار پرورش گل و گیاه زینتی می‌پردازند، بسیار قابل توجه است. در
مزارع می‌توان از قرار دادن پوشش‌های خاصی که برای حفاظت از ردیف‌های کشت
تهیه شده بر روی محصولات استفاده کرد.
این پوشش‌ها گیاهان را از دسترس حشرات برای تخم‌گذاری دور نگه می‌دارند.
ولی به این نکته باید توجه کرد که این پوشش‌ها در زمان بازشدن گل‌ها باید
برداشته شوند تا عمل گرده‌افشانی به راحتی و بدون مانع انجام شود و بعد از
اینکه گل‌ها از بین رفتند، مجددا استفاده شوند. اگر از چرخه زندگی آفت و
اینکه چه زمانی حشره مزاحم تخم‌گذاری می‌کند، اطلاع داشته باشیم، این روش
بسیار سودمند است.
حیوانات بزرگ جهنده مانند خرگوش و حتی گوزن‌ها را نیز می‌توان با حصارکشی
به دور مزرعه از گیاهان دور نگاه داشت. دستگاه‌هایی که تولید صدا و لرزش
می‌کنند، برای دور کردن جانوران زیرزمینی مانند موش کور، راسو و انواع دیگر
موش‌ها به‌کار می‌روند، چراکه این جانوران از لرزش و صدا بیزارند و از آن
فرار می‌کنند. در مورد پرندگان نیز مترسک عامل عمومی است که کاربرد وسیعی
دارد و نیز کشیدن تور روی درختان میوه مثل انگور و توت مانع دستیابی
پرندگان به میوه‌ها خواهد شد .
تمام تلاش بشر در حین مبارزه با آفات باید این باشد که کل جمعیت حشرات یک
منطقه حتی انواع آفتِ آن از زندگی محروم نشوند، بلکه سعی شود که جمعیت آنها
کنترل شود. استفاده از حشره‌کش‌ها ـ حتی انواع غیرشیمیایی آن- به معنای
قتل عام حشرات است. بنابراین، این کار باید آخرین راه به‌حساب آید. از بین
بردن تمامی حشرات یک منطقه به زیان تعادل طبیعی اکولوژیک آن منطقه است که
تبعات منفی زیادی برای حفظ محیط‌زیست به دنبال خواهد داشت.
اما اگر به عنوان آخرین راه حل ناچار به استفاده از حشره‌کش هستیم، باید
از انواع غیرشیمیایی آن استفاده کرد تا انسان‌ها، حشرات مفید و سایر اجزای
محیط‌زیست با خطر کمتری روبه‌رو شوند. ادامه نوشتار را در شماره آینده
بخوانید.
منبع: مجله دانشمند شماره 617 اسفند 1393
مجله دانشمند 617