| نویسنده / نویسندگان : | دکتر هوشنگ سپهری |
| مترجم : | |
| کلید واژه : | آثار مخرب آلودگی صوتی ـ شهرنشینی ـ اثرات روانی و روحی ـ آلودگی صوتی ـ پروفسور لوچاک ـ صدای ناهنجار و آزاردهنده ـ موتورسیکلت ـ جلوگیری از آلودگی هوا ـ اثرات زیان‌بار |
| چکیده : | امروزه بحث‌های زیادی پیرامون مسائل زیست‌محیطی همانند جمع‌آوری زباله، جلوگیری از آلودگی هوا، جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب و بسیاری موارد دیگر صورت می‌گیرد و برای کاهش اثرات زیان‌بار آنها نیز تلاش‌های زیادی انجام می‌پذیرد. اما در این میان بسیاری از مسائل دیگر هم وجود دارند که به آنها توجهی نمی‌شود. |
| منابع : |
امروزه
بحث‌های زیادی پیرامون مسائل زیست‌محیطی همانند جمع‌آوری زباله، جلوگیری
از آلودگی هوا، جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب و بسیاری موارد دیگر صورت می‌گیرد و
برای کاهش اثرات زیان‌بار آنها نیز تلاش‌های زیادی انجام می‌پذیرد. اما در
این میان بسیاری از مسائل دیگر هم وجود دارند که به آنها توجهی نمی‌شود.
آلودگی صوتی از مواردی است که گرچه بعضی مواقع در مورد آن صحبت می‌شود، اما
کار خاصی برای کاهش این نوع آلودگی انجام نگرفته است. در صورتی که به
عنوان یک تهدید جدی برای سلامتی محیط و انسان‌ها تلقی می‌شود. نوفه یا سر و
صدا واژه‌ای است که برای توضیح وضعیت صدا در زمان‌های به خصوص به کار
می‌رود. صدا، انرژی اکوستیکی است که به وسیله اجسام متحرک یا نوسان‌کننده
در فضا ایجاد می‌شود. تعریف نوفه بر اساس جنبه‌های فیزیکی صدا ممکن نیست،
چرا که یک صدا می‌تواند در یک لحظه "خواسته" باشد، در صورتی که در شرایط
دیگر یا برای همان افراد "ناخواسته" باشد و به عنوان نوفه تلقی شود و لذا
به دلیل مطرح شدن عوامل ذهنی و فیزیولوژیکی و حالات درونی ارائه تعریف برای
آن مشکل است. اما به طور کلی به صداهای ناخواسته یا آزاردهنده که به هر
دلیلی بر فعالیت های روزانه ما اثر منفی بگذارد، نوفه گفته می‌شود. صداها
زمانی ناخواسته گفته می‌شود که: صحبت کردن و برقراری ارتباط میان افراد را
تحت تاثیر قرار دهند. در فرایندهای فکر کردن و تمرکز فکری اختلال ایجاد
کنند. از انجام مناسب فعالیت‌ها جلوگیری کنند. خطر ایجاد آسیب در سلامتی
سیستم شنوایی را بالا ببرند.
فرضیه‌سازی
1ـ بررسی می‌شود که شهروندان تهرانی متوجه اثرات روانی و روحی نمی‌باشند.
بیان داده‌ها
تصور کنید صبح یک روز از خواب بیدار می‌شوید؛ با روحیه‌ای شاد و با نشاط،
پس از انجام امور شخصی منزل را ترک می‌کنید. از همان ابتدای خروج از خانه
که به خیابان می‌روید، آرامش و سکوتی که در خانه داشتید با صداهای گوناگون
اطراف‌تان از بین می‌رود و آشفتگی ذهنی جای آن را می‌گیرد. این ناهنجاری
ذهنی در طول روز به وسیله صداهای گوناگونی مثل بوق خودروها، صدای
موتورسیکلت‌ها، خودروهای سواری و... تشدید می‌شود. در محل کار که هستید
ارباب رجوعی از شما تقاضایی نابه‌جا دارد و شما ناچارید به وی توضیح دهید
که انجام خواسته‌اش منطقی نیست. ولی با صدای بلند و گاه توهین‌آمیز وی
مواجه می‌شوید یا بر عکس، به هر دلیلی نمی‌خواهید به خواسته‌اش عمل کنید و
با داد و فریاد می‌خواهید حرف خود را به کرسی بنشانید. استمرار این روند
ناصحیح باعث عصبانیت شما می‌شود و با ایجاد خشونت، اراده و کنترل روانی خود
را از دست می‌دهید تا جایی که کار به درگیری فیزیکی می‌انجامد و گاه با
عواقب ناخوشایند آن، که ممکن است وقوع جرم باشد، مواجه می‌شوید.
هر نوع صدایی که انسان تمایل به شنیدن آن نداشته باشد و به گونه‌ای نسبت به
آن احساس آزردگی کند یا سبب ایجاد آسیب و اختلال اعصاب شنوایی شود، در
حکم آلودگی صوتی شناخته و تعریف می‌شود. (تعریف از شاد کوسکی در سال ۱۹۸۳،
کتاب دانشگاهی علوم کار، تالیف پروفسور لوچاک، صفحه ۳۰۹) سروصداهای فراتر
از حد معمول به طور بالقوه خطرناک هستند. به هر صدای ناهنجار و
آزاردهنده‌ای، سروصدا می‌گویند که آلودگی صوتی را در بردارد. این
آلودگی‌های صوتی منابع مختلفی دارند؛ به عنوان مثال در بخش مکانیکی می‌توان
به موتورسیکلت، خودرو، کامیون، هواپیما، راه‌آهن، مترو، ادوات موسیقی،
ورزشگاه‌ها، کولر، جاروبرقی، پنکه، دریل و... و در بخش انسانی صداهای
ناهنجار و بلند انسان در جدال با یکدیگر و حرکات نامتعارف اشاره کرد.
بسیاری از منابع آلاینده صوتی شهر‌ها، اصناف و واحد‌های تولیدی، به دلیل
نبود نظارت کافی در مراکز اصلی شهر و اماکن مسکونی و پرجمعیت مشغول فعالیت
هستند.
صدای چکش صافکاری و زوزه مته کارگاه‌های نجاری و صدای پتک آهنگری و شلوغی
تعمیر‌گاه‌های خودرو به سر و صدای شهر می‌افزاید. علاوه بر اینها منابعی
سرگردان در کل شهر وجود دارند که آلودگی صوتی را افزایش می‌دهند. صدای
ناموزون بوق و صدای موسیقی خودروها، امروز به یکی از بخش‌های جدانشدنی
زندگی روزمره شهروندان تبدیل شده است.
در این بین، نباید موتورسیکلت‌ها را فراموش کرد. در شهری مثل تهران، 50
درصد آلودگی صوتی ناشی از تردد موتورسیکلت‌هاست. به تمام این صداها
زنگ‌های گوشخراش برخی تلفن‌های همراه را نیز بیفزایید. حاصل این صداهای
ناهمگون و دلخراش، تشویش و پریشانی ذهن و عصبی شدن افرادی است که مجبورند
برای انجام کار‌های شخصی و شغلی خود در سطح شهر تردد کنند. عوارض روانی
مانند کم‌خوابی، کج خلقی و زودرنجی، تحریک رفتار‌های ضد اجتماعی،
خشونت‌طلبی، افزایش نرخ حوادث کار، مختل شدن رشد شناختی، استرس و افسردگی،
پرخاشگری، کاهش تمرکز و کاهش بازده‌کاری هر یک بر حسب میزان آلودگی صوتی
محیط و تداوم آن در انسان به وجود می‌آید. ایجاد مشکلات یادگیری در کودکان
از دیگر آثار بد این نوع از آلودگی است. آلودگی صوتی، آنچنان خطر‌آفرین است
که براساس برخی پژوهش‌ها حتی می‌تواند احتمال خودکشی در افراد را افزایش
دهد.
حتی در تحقیق درباره تاثیر سر و صدا بر میزان پرخوری افراد در دانشگاه
پنسیلوانیا مشخص شد گروهی که در معرض صدا قرار داشتند، دو برابر گروه دیگر
خورده‌اند. پس می‌توان گفت؛ چاقی هم از عوارض آلودگی صوتی است.
سروصدا یا آلودگی صوتی را می‌توان به صورت صدای ناخواسته‌ای دانست که موجب
برهم زدن آرامش در زمان استراحت و یا تمرکز افراد در حین انجام کار می‌شود،
به همین دلیل صدای موسیقی نیز اگر در یک موقعیت و زمان نامناسب اجرا شود،
به عنوان منبع آلودگی صوتی در نظر گرفته می‌شود. واحد اندازه‌گیری صدا بر
حسب دسی‌بل و بر اساس تغییرات فشار هوا، مقدار آن بین صفر دسی‌بل (آستانه
شنوایی) تا 130 دسی‌بل (آستانه کری) بالا بیان می‌شود. گوش انسان بلندی صدا
را در فرکانس‌های مختلف یکسان درک نمی‌کند، بر همین اساس فیلتری بر روی
دستگاه‌های اندازه‌گیری صدا نصب می‌شود (فیلتر وزنی A) تا محدوده
اندازه‌گیری منطبق برآنچه می‌شنویم باشد و واحد تراز صدا به صورت dBA نوشته
می‌شود.
در تعریف ساده، به طور کلی منابع مولد آلودگی صوتی، به دو دسته "ثابت" و
"متحرک" تقسیم می‌شوند؛ از جمله منابع ثابت می‌توان به سیستم‌های
خنک‌کننده، نیروگاه‌های حرارتی، صنایع گوناگون، ساختمان‌های در دست احداث،
مراکز تجاری و عمومی و... اشاره کرد و از جمله منابع متحرک، می‌توان انواع
وسایل حمل و نقل زمینی، هوایی و دریایی را نام برد.
آثار آلودگی صوتی بر انسان
مطالعات متعدد نشان داده است که روبه‌رو شدن با صداهای ناهنجار، اثر
زیان‌آور و مخاطره‌آمیزی بر سلامت انسان دارد. نوع و میزان واکنش
انسان‌هایی که در محیط‌های پرسر و صدا مشغول به کار بوده و یا در حال زندگی
هستند، در طول شبانه‌روز و حتی از مکانی به مکان دیگر متغیر است.
به طور کلی اثرات ناهنجار آلودگی صوتی برانسان را می‌توان به دو دسته اثرات مستقیم و اثرات غیر مستقیم تقسیم کرد، که به شرح ذیل است:
الف ـ اثرات مستقیم:
این تاثیرات مخصوصا به آسیب‌های مربوط به حس شنوایی و سازوکار ایجاد آنها
مربوط می‌شود. از ساده‌ترین و محسوس‌ترین عوارضی که سر و صدا برای انسان به
ارمغان می‌آورد، از دست دادن قدرت شنوایی است، حتی صدای مداوم و
غیرآزار‌دهنده نیز برای انسان مضر بوده و حساسیت گوش را نسبت به انواع
صداها تقلیل می‌دهد. شنیدن صدایی با شدت صوتی 100 دسی‌بل (واحد
اندازه‌گیری شدت صوت) به مدت 10 دقیقه، نیاز به استراحتی به مدت 20 دقیقه
در محیطی کاملا آرام دارد، تا اثر آن را جبران کند. اثرات بلند‌مدت سر و
صدا بر گوش انسان به صورت "کری ادراکی یا عصبی" ظاهر می‌شود؛ همچنین در
نتیجه کارکردن در محیط‌های شلوغ و پرسر و صدا، سلول‌های شنوایی از بین رفته
و منجر به کری غیرقابل برگشت می‌شود، که این نوع افت شنوایی را در اصطلاح
"کری شغلی" می‌نامند. در ضمن، افزایش سن نیز بر کاهش شنوایی تاثیر زیادی
دارد، به طوری که ابتدا در فرکانس‌های بالاتر با شدت بیشتری اعمال می‌شود،
اما به تدریج به عنوان بخشی از روند فیزیولوژی، با افزایش سن این حساسیت
کاهش می‌یابد. نباید فراموش کرد که میزان کاهش شنوایی در اثر افزایش سن، در
افراد مختلف متفاوت است؛ حتی در مورد زنان، تاثیر سن در کاهش شنوایی در
مقایسه با مردان کمتر است.
ب ـ اثرات غیر مستقیم:
این تاثیرات عبارتند از: حساسیت عصبی، تحریک‌پذیری شدید، گرفتگی عضلانی،
شوک عصبی، خستگی جسمی و روحی، سرگیجه، ترس و اضطراب، آشفتگی خواب، آلرژی،
افزایش ضربان قلب و فشار خون، اختلال در تعادل بدن، انقباض عروق خونی پوست،
کاهش فعالیت سیستم گوارشی و سوء‌هاضمه، ضعف قوه بینایی و جنسی، تمایل به
قتل و خودکشی و غیره.
لازم به یادآوری است که از میان اثرات مذکور، اثرات ذهنی و روانی بر حسب
حساسیت شخصی، موقعیت زمان و حالات روانی افراد متفاوت است؛ اما در مجموع،
از قدرت فراگیری افراد کاسته، و بر تعداد اشتباهات در انجام کار‌های فکری
می‌افزاید.
1ـ اثرات روحی و روانی
یکی از بزرگ‌ترین عوامل ایجاد‌کننده اضطراب در افراد، سر و صدا است. مواجهه
زیاد با تراز صدای بالا در صنعت، ایجاد عصبانیت و تحریم در عکس‌العمل فرد
می‌شود. اعتقاد بر این است که سر و صدا یکی از عوامل مستقیم بیماری‌های
روحی است و نیز ممکن است سرعت یا شدت پیشرفت یک ناهنجاری روحی را بیشتر
کند.
شواهدی که دال بر ارتباط سر و صدا با بیماری‌های روحی باشد، بسیار کم است و
بیشتر بر اساس اثرات بالینی سنجیده می‌شود، علی‌رغم وجود شواهد ضعیف، این
شواهد دلالت بر وجود اثرات منفی سر و صدای محیط بر سلامت روحی افراد دارد.
سر و صدا می‌تواند یکی از عوامل سقط جنین باشد. سر و صدا باعث ایجاد استرس
در مادران می‌شود، این استرس رگ‌های رحم را که مسئول تهیه و رساندن مواد
غذایی و اکسیژن به جنین هستند، منقبض می‌کند، لذا نوزادان اغلب با کاهش وزن
به دنیا می‌آیند.
تداخل صدا با مکالمات منجر به درصد گسترده‌ای از ناتوانی‌های انسان می‌شود،
مانند کاهش تمرکز، کاهش دقت، کاهش اعتماد به نفس، عصبانیت، پایین آمدن
قدرت ادراک و مشکلاتی درباره ارتباطات انسانی. در شماره‌های آینده ادامه
این نوشتار را بخوانید.
منبع: مجله دانشمند شماره 617 اسفند 1393
مجله دانشمند 617