| نویسنده / نویسندگان : |
هاشم اندیشه
|
|
مترجم : |
|
|
کلید واژه : |
زندگی‌نامه اسماعیل اسفزاری ـ امام ابوحاتم مظفرین اسماعیل اسفزاری ـاختصار فی اصول اقلیدس
|
|
چکیده : |
امام
ابوحاتم مظفربن اسماعیل اسفزاری (متوفی بین سال‌های 506 تا 515 ه.ق)
ریاضیدان و منجم ایرانی اهل اسفزار (سبزوار هرات) بود. وی در علم جراثقال
(مکانیک) ریاضیات و نجوم مهارت بسیاری داشت تا آنجا که به عنوان یکی از
منجمان دربار ملکشاه سلجوقی، در ساختن تقویم جلالی شرکت داشت. از وی
کتاب‌هایی چون اختصار فی اصول اقلیدس باقی است.
|
|
منابع : |
|
امام
ابوحاتم مظفربن اسماعیل اسفزاری (متوفی بین سال‌های 506 تا 515 ه.ق)
ریاضیدان و منجم ایرانی اهل اسفزار (سبزوار هرات) بود. وی در علم جراثقال
(مکانیک) ریاضیات و نجوم مهارت بسیاری داشت تا آنجا که به عنوان یکی از
منجمان دربار ملکشاه سلجوقی، در ساختن تقویم جلالی شرکت داشت. از وی
کتاب‌هایی چون اختصار فی اصول اقلیدس باقی است.
والدین و انساب: امام ابوحاتم مظفر بن اسماعیل اسفزاری از دانشمندان اسفزار
در نزدیکی هرات بود. وی را با نام ابوالمظفر اسفزاری نیز یاد کرده‌اند.
اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی: مظفر اسفزاری در نیمه دوم سده پنجم قمری در
ولایت اسفزار در جنوب هرات بر سر راه زرنج به هرات که مرکز آن نیز اسفزار
نام داشت می‌زیست، شهر اسفزار را سبزوار هرات می‌نامند. در آن نواحی در
زمان مذکور سلاجقه و خوارزمشاهیان با هم کشمکش داشتند.
تحصیلات رسمی و حرفه‌ای: مظفر اسفزاری از منجمان بزرگ و علمای ریاضی و
معاصر حکیم عمر خیام بود. وی در ریاضی، هیات (نجوم) و جراثقال
(مکانیک) مهارت داشت و در این زمینه مطالعات وسیعی به انجام رساند.
وقایع میان‌سالی: مظفر اسفزاری درسال 467ه.ق با عمر خیام و جماعتی دیگر از
منجمان بزرگ به فرمان ملکشاه سلجوقی، رصد معروف ملکشاهی را که رصد جلالی
نیز نام دارد، ترتیب دادند. وی ابزاری به نام ترازوی ارشمیدس (مشهور به
میزان غش) را ساخت، اما خازن سلطان آن را شکست، از این رو بسیار ناراحت شد و
پس از چند سال بیماری، سرانجام درگذشت.
زمان و علت فوت: مظفر اسفزاری در بین سال‌های 515 - 506 ه.ق در اثر بیماری در گذشت.
مشاغل و سمت‌های مورد تصدی: مظفر اسفزاری درسال 467ه.ق به یاری حکیم عمر
خیام و سایر منجمان در طرح بزرگ رصد معروف ملکشاهی (جلال) شرکت داشت. وی
از منجمان دربار ملکشاه سلجوقی به شمار می‌رفت.
فعالیت‌های آموزشی: از فعالیت‌های آموزشی مظفر اسفزاری خبری در دست نیست.
اما دانشمندان پس از او از جمله عبدالرحمن خازن مولف میزان الحکمه به
کتاب‌های وی استناد کرده‌اند.
مراکزی که وی از بانیان آن به شمار می‌آید: مظفر اسفزاری به همراه سایر
منجمان درباره ملکشاه سلجوقی در سال 467ه.ق رصد مشهور ملکشاهی (معروف به
رصد جلالی) را ترتیب داد.
سایر فعالیت‌ها و برنامه‌های روزمره: مطالعه، تحقیق و رصد ستارگان همواره اوقات مظفر اسفزاری را پر کرده است.
همفکران فرد: مظفر اسفزاری از منجمان بزرگ و ریاضیدانان مشهور و معاصر حکیم عمر خیام و همکار وی بوده است.
آرا و گرایش‌های خاص: مظفر اسفزاری در نجوم توجه خود را بیشتر به تقویم و
رصد کاربردی معطوف می‌داشت درعلم هندسه نیز به علم مساحت و در علم مکانیک
(جراثقال) به بحث وزن و اهرم‌ها عنایت خاصی نشان داد.
آثار:
1ـ اختصار فی اصول اقلیدس
ویژگی اثر: نسخه مقاله چهاردهم این کتاب با عنوان مقاله الرابعه عشر من
اختصار الامام المظفر الاسفر لدی الاصول اقلیدس در کتابخانه ملی پاریس به
شماره (2458/4) موجود است. مقاله مذکور را ایسقلاوس در نیمه سده دوم قبل از
میلاد تالیف کرده است و هشت شکل ( قضیه) بیشتر ندارد. ولی مقاله اسفزاری
دارای یازده شکل است. که از آن جمله‌اند:
مقدمه فی‌المساحه و خلاصه کتاب الحیل بنوموسی
2ـ باب اول مقاله پنجم میزان الحکمه تحت‌عنوان فی صناعه اعضاء المیزان
الحکمه علی الهیئه التی اشار الیها الشیخ الامام ابوحامدالمظفر بن اسماعیل
الاسفزاری
3ـ رساله آثار علوی
ویژگی اثر: این رساله توسط محمد تقی مدرس رضوی تصحیح شده است.
4ـ مقاله دوم کتاب میزان‌الحکمه تحت عنوان فی‌البیان الوزن و اختلاف
اسبابیه اثابت و فی مقدمات مراکز الاثقال و صنعه القفان للمظفر الاسفزاری
ویژگی اثر: کتاب میزان الحکمه اثر عبدالرحمن خازنی است. / منبع: دانشنامه دانشمندان اسلامی
منبع: مجله دانشمند شماره 616 بهمن 1393
مجله دانشمند 616