| نویسنده / نویسندگان : | هاشم اندیشه و عباسعلی ارحمی |
| مترجم : |
|
| کلید واژه : | آتشکده ـ خورموج ـ آتشکده کوه مند ـ آثار حجاری ـ کوه تراشی ـ مستدیر القاعده ـ مدخل ـ کوه تراشی ـ شاه‌نشین |
| چکیده : | آتشکده خورموج یا آتشکده کوه مند از آثار باستانی دشتی است که در دامنه کوه مند و به فاصله ۳۰ کیلومتری خورموج، غرب روستای زایر عباسی قرار دارد. |
| منابع : | کتاب معماری جهان |
آتشکده
خورموج یا آتشکده کوه مند از آثار باستانی دشتی است که در دامنه کوه مند و
به فاصله ۳۰ کیلومتری خورموج، غرب روستای زایر عباسی قرار دارد.
در ارتفاع سنگی مشرف به رودخانه خشکی که بستر رودخانه قدیمی است، آثار
حجاری و کوه‌تراشی در دل صخره وجود دارد از بستر رودخانه راهی به ارتفاع ۶۰
متر که اولین مدخل آتشکده است، کشیده شده است. یک شاه‌نشین با یک سکوی
میانی و یک سکوی افقی که در سمت راست شاه‌نشین قرار گرفته و یک اتاق قوسی
با انحنای منظم که با سنگ و گچ و گل ساخته شده، جلب توجه می‌کند. نمای
خارجی فعلی آتشکده عبارت از یک مدخل با سقف قوسی و دو مدخل مستدیر القاعده و
ده حفره به شکل مدخل‌های طرفین سکوی شاه‌نشین مدخل اصلی و با اندازه‌های
متفاوت که احتمالاً به منزله پنجره و نورگیرهای رواق‌های اصلی آتشکده
بوده‌اند.
آتشکده از سه طبقه میانی یا اصلی، تحتانی و فوقانی تشکیل شده است که با
هم ارتباط داشته و در عین ارتباط، نوع ساختمان هر یک با دیگری متفاوت بوده
که گویا از هر یک از طبقات برای منظور خاصی استفاده می‌شده است. در بستر
رودخانه خشک فعلی آثار ساختمان‌ها و آبگردان‌ها و بندهایی در اراضی پای کوه
و در اطراف مسیل وجود دارد که از وجود میدان بزرگی در جلوی کلات حکایت
می‌کند که سطح آن را با خاک و سنگ بالا آورده بوده‌اند.
با توجه به وجود آثار آب انبار و بقایای درختانی از فاصله دویست متری پای کوه احتمال می‌رود در جلوی آتشکده میدانی وجود داشته و برای جلوگیری از نفوذ سیلاب‌های شدید در اطراف تپه، بندهای زیادی از سنگ و گچ ساخته بوده‌اند.
بیش از نیم قرن پیش در جانب شمالی آتشکده و پشت کوه نیز آثار حفره‌ها و شاه‌نشین و درختانی وجود داشته‌است و از آنجا راهی به آتشکده منتهی می‌شده است که به مرور زمان بر اثر ریزش کوه آن آثار از بین رفته‌اند. گویا نقشه اصلی مقابر کلات متاثر از مقابر فنیقی است و با توجه به طرز قرار گرفتن دخمه‌ها بر روی یکدیگر و کم شدن تدریجی ابعاد آنها در طبقات بالاتر، همان نقشه زیگورات‌ها و میل‌های خاص مضرس است که اصلی ایلامی و بابلی دارد. اما نقشه صلیبی دهلیزها نقشه هندی و ایرانی است. مقابر کلات دارای صفحه‌ای مستقل و در عین حال متاثر از تمدن‌های مختلف ایرانی و هندی و آشوری، فنیقی و ایلامی است.
در کاوش‌های به عمل آمده از این منطقه، آثار متعددی از دوره سلوکیان،
اشکانیان، ساسانیان و دوره اسلامی به دست آمده است که نشانگر کاربردهای
مختلف آثار این منطقه در دوره‌های مختلف بوده است.
بررسی تحقیقات انجام شده و آثار کشف شده در این مکان نشان می‌دهد سابقه سکونت و قدمت منطقه به هزاره دوم قبل از میلاد بازمی‌گردد.
پایه این ستون‌ها مدور ساده و سر ستون‌ها به سبک و شیوه ایونیک که نوعی
دیگر از ستون‌سازی یونان با افکار و اسلوب محلی است، ساخته شده است. اولین
نقشه این منطقه توسط مهندس حاکمی در سال 1355 شمسی با تحلیل معماری کشیده
شد.
بنای تاریخی خورموج در مساحتی حدود 3550 متر احداث شده که شامل سه بخش ایوان اصلی، مجموعه بخش شمالی و مجموعه بخش غربی است.
ایوان اصلی دارای 12 ستون در دو ردیف بوده و در چهار طرف دارای دیواره جرز
مانندی است. ارتفاع ستون‌ها به بیش از هفت متر رسیده که با توجه به حجم سقف
ایوان‌ها ارتفاع ستون‌ها به بیش از 9 متر می‌رسیده است.
دو ستون از این مجموعه برجای مانده است. ستون‌ها سنگی و با توجه به وجود
معادن سنگ در محلات، جنس آنها از نوع تراورتن بهترین نوع سنگ است.
این آثار با آثاری چون تخت جمشید از نظر نقش‌بندی تفاوت داشته و از پایه
ستون به طرف بالا به شکل مخروطه ناقص باریک ساخته شده و سطح مخروط‌ها
حلزونی است.
اکثر آثار کشف شده در این منطقه به سال 1355 بازمی‌گردد و در بین آثار کشف
شده، می‌توان به پیه‌سوز سفالی، کوزه دسته‌دار، کوزه کروی، قطعات سنگی
تزئینی و شیشه، اشیا فلزی و اسکلت‌های انسان اشاره کرد.
در آتشکده خورموج یا آتشکده کوه من، ملاحظات تقویمی و تناسب با نقاط طلوع
خورشید به هنگام اعتدالین و نیز انقلاب‌های تابستانی و زمستانی به کار بسته
شده است.
راه‌های دسترسی به ستون‌های خورموج محلات، جاده محلات به آبگرم، سپس خورهه
با جاده آسفالته حدود 20 کیلومتر همچنین جاده قم به اصفهان، نرسیده به شهر
دلیجان و در 70 کیلومتری قم، روستای دودهک سپس به سوی خورهه با حدود 12
کیلومتر.
منبع: مجله دانشمند شماره 615 دی 1393
مجله دانشمند 615 آثار باستانی ایران