| نویسنده / نویسندگان : | هاشم اندیشه |
| مترجم : | |
| کلید واژه : | |
| چکیده : | ابوالحسین عبدالملک بن محمد شیرازی ریاضیدان و منجم ایرانی (متوفی پیش از 600ه.ق)، بیشتر زمان حیات خود را صرف مطالعه ریاضیات یونانی و نجوم کرد. که از آن جمله‌اند آثار آپولونیوسی و بطلیموس. از وی آثاری چون تصفح المخروطات و تلخیص المجسطی به زبان عربی باقی مانده است. |
| منابع : | اریخ ایران در یک نگاه. |
اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی: در سال 511ه.ق با مرگ سلطان محمدبن ملکشاه سلجوقی، پسرش محمودبه جانشینی او نشست. اما نتوانست در برابر حملات عمومی خود سلطان سنجر (پادشاه قلمرو سلجوقی سلجوقیان به ویژه در خراسان) مقاومت کند. بنابراین سلطان محمود بن محمد پس از ازدواج با دختر سنجر، به حکومت عراق عجم (ایران مرکزی) و عراق عرب قناعت کرد. بنابراین دورنگار کودکی عبدالملک شیرازی معاصر با حکومت سلطان محمودبن محمد سلجوقی در ایران، از جمله فارس، شیراز و عراق بود.
تحصیلات رسمی و حرفه‌ای: عبدالملک شیرازی، پس ازتحصیل مقدمات علوم از جمله زبان و ادبیات فارسی و عربی و علوم دینی، به طور تخصصی به مطالعه ریاضیات یونانی و نجوم پرداخت و در آن علوم با مهارت و استادی دست یافت.
خاطرات و وقایع تحصیل: عبدالملک شیرازی درزادگاه خود که مدت پیش از سلاجقه به عنوان یکی از پایتخت‌های آل بویه یکی از پر رونق‌ترین مراکز علمی کشور بود، و در عصر سلجوقی آن میراث را حفظ کرده بود.
فعالیت‌های ضمن تحصیل: ابوالحسین عبدالملک بن محمد شیرازی، در کنار تحصیل ریاضیات و نجوم به مطالعه آثار یونانیان در این زمینه‌ها علاقه بسیار داشته و نیز ترجمه‌های عربی آنها را مورد تلخیص یا تصحیح قرار می‌داده است.
زمان و علت فوت: می دانیم که عبدالملک شیرازی در سال 550 ه.ق زنده بوده و پیش از سال 600ه.ق در گذشته است.
مشاغل و سمت‌های مورد تصدی: گر چه منابع نوشته‌اند که ابوالحسین عبدالملک بن محمد شیرازی بیشتر وقت خود را صرف مطالعه ریاضیات یونانی و نجوم می‌کرد. بعید نیست که به عنوان منجم در دربار اتابکان فارس مشغول به کار بوده است.
فعالیت‌های آموزشی: گر چه در منابع نامی یا ذکری از فعالیت‌های آموزشی ابوالحسین عبدالملک بن محمد شیرازی نیامده است. چنانکه از احوال ریاضیدانان پس از وی بر می‌آید، آثار وی مورد مراجعه دانشمندانی چون قطب‌الدین شیرازی قرار می‌گرفته است.
آرا و گرایش‌های خاص: عبدالملک شیرازی، در مطالعه علم ریاضی، به ریاضیات یونانی و آثار آپولونیوس و بطلیموس علاقه داشت و ترجمه‌های عربی آن را که توسط هلال بن ابی هلال حمصی ( متوفی 270ه.ق) ثابت بن قره ( قرن سوم) و ابوالفتح اصفهانی ( قرن پنجم و ششم ) صورت گرفته بود را تلخیص می‌نموده است.
آثار:
1) تصفح المخروطات
ویژگی اثر: درزمان عبدالملک شیرازی تحریر و ترجمه مخروطات آپولونیوس موجود بود. زیرا مخروطات را قبلا هلال بن ابی هلال حمصی و ثابت بن قره در سده سوم هجری به عربی برگردانده بودند و ابوالفتح اصفهانی که در اواخر سده پنجم و اوایل سده ششم هجری می‌زیست که آن را به وجهی نیکو تحریر کرده و ملخصی از آن نیز فراهم آورده بود. عبدالملک شیرازی با استفاده از ترجمه‌های حمصی و ثابت خلاصه‌ای از هفت مقاله مخروطات آپولونیوس تهیه کرد.
2) تلخیص المجسطی
ویژگی اثر: عبدالملک شیرازی، المجسطی بطلیموس را به زبان عربی تلخیص کرد و این تلخیص را در حدود یک سده بعد از وی، همشهری او قطب‌الدین شیرازی به زبان فارسی ترجمه کرد و آن را فن دوم از جمله چهارم علوم ریاضی کتاب "دره التاج لغر الدباج" خود قرار داد. زیرا به قول او این بهترین تلخیصی بوده که از مجسطی فراهم آورده بودند. این ترجمه در بخش دوم کتاب دره التاج چاپ وزارت فرهنگ در 238 صفحه به چاپ رسیده است.
منبع مجله دانشمند شماره 612 مهر 1393