| مترجم : | مهرداد معینی |
| کلید واژه : | |
| چکیده : | ما انسان‌ها در طول عمر خود بارها دچار سرماخوردگی یا آنفلوانزا شده‌ایم و طی این دوران بسیار آسیب‌پذیر بوده‌ایم. علایم این نوع بیماری‌ها عبارتند از تب، خلط، سرفه و دردگلو. این بیماری‌ها می‌توانند به سادگی در محیط اداره، مدرسه و منزل منتشر شوند و به این که در کدام نقطه از جهان به سر می‌بریم، ارتباطی ندارد. عامل بیماری سرماخوردگی و آنفلوانزا، ویروس‌ها هستند. ویروس‌ها همچنین مسبب شماری دیگر از بیماری‌ها که غالبا نیز کشنده می‌باشند، هستند از جمله ایدز، ایبولا، هپاتیت و تبخال. چگونه این ویروس‌ها قادرند تا چنین مشکلاتی را برای ما فراهم آورند؟ چرا نسبت به آنها آسیب‌پذیر بوده و نحوه انتشار آنها چگونه است؟ |
| منابع : | how stuff works |
ما انسان‌ها در طول عمر خود بارها دچار سرماخوردگی یا آنفلوانزا شده‌ایم و طی این دوران بسیار آسیب‌پذیر بوده‌ایم. علایم این نوع بیماری‌ها عبارتند از تب، خلط، سرفه و دردگلو. این بیماری‌ها می‌توانند به سادگی در محیط اداره، مدرسه و منزل منتشر شوند و به این که در کدام نقطه از جهان به سر می‌بریم، ارتباطی ندارد. عامل بیماری سرماخوردگی و آنفلوانزا، ویروس‌ها هستند. ویروس‌ها همچنین مسبب شماری دیگر از بیماری‌ها که غالبا نیز کشنده می‌باشند، هستند از جمله ایدز، ایبولا، هپاتیت و تبخال.
چگونه این ویروس‌ها قادرند تا چنین مشکلاتی را برای ما
فراهم آورند؟ چرا نسبت به آنها آسیب‌پذیر بوده و نحوه انتشار آنها چگونه
است؟
در این نوشتار، ما به دنیای ویروس‌ها گام می‌گذاریم. ما درباره موضوعاتی از جمله آن که ویروس‌ها چه بوده، به چه چیزی شبیه هستند، چگونه ما را مبتلا کرده و چگونه می‌توانیم در برابر آنها مقاومت کنیم صحبت خواهیم کرد. آنگاه شما متوجه خواهید شد که چرا در زمانی که ویروس سرماخوردگی به شما حمله می‌کند، احساس ناخوشایندی به شما دست می‌دهد.
ویروس چیست؟
اگر شما از نحوه کار سلول‌ها اطلاع داشته باشید، می‌توانید به خوبی از
فعالیت سلول‌های باکتریایی و سلول‌های معمولی بدن خود آگاهی یابید. سلول یک
موجود زنده‌ای است که تغذیه کرده، رشد و نمو کرده و تولید مثل می‌کند.
ویروس‌ها از این بابت به آنها شبیه نیستند. اگر شما به یک ویروس نگاه کنید،
مشاهده خواهید کرد که چیزی بیش از یک یاخته ریز و کوچک نیست. طول آنها
تقریبا از 17 تا 300 نانومتر است. ویروس‌ها تقریبا هزار بار کوچک‌تر از
باکتری بوده و باکتری‌ها نیز بسیار کوچک‌تر از اغلب سلول‌های بدن ما هستند.
ویروس‌ها چنان کوچک هستند که نمی‌توان آنها را با میکروسکوپ‌های معمولی
مشاهده کرد، بلکه باید آنها را در زیر یک میکروسکوپ الکترونی بررسی کرد.
یک ویروس، از بخش‌های زیر تشکیل شده است:
* اسید نوکلئیک ـ یک سری از دستورات ژنتیکی ـ دی.ان.ای یا آر.ان.ای تک‌رشته یا دو رشته
* پوشش پروتئینی ـ برای حفاظت از دی.ان.ای یا آر.ان. ای
* غشای لیپید ـ احاطه‌کننده پوشش پروتئینی (فقط در برخی از ویروس‌ها آن هم
از جمله ویروس آنفلوانزا مشاهده می‌شود. این گونه از ویروس‌ها با نام
ویروس‌های پوشش‌دار آن هم در مقابل ویروس‌های عریان نامیده می‌شوند.)
از لحاظ شکل ظاهری و پیچیدگی، ویروس‌ها گونه‌های مختلفی دارند. برخی مانند ذرت بو داده‌اند، در حالی که شماری دیگر ظاهری پیچیده همچون یک عنکبوت یا سفینه ماه‌نشین آپولو را دارند.
بی‌شباهت به سلول‌های انسانی یا باکتری‌ها، ویروس‌ها برای انجام واکنش‌های شیمیایی که برای زندگی حیاتی هستند به آنزیم‌ها نیازی ندارند. در عوض، آنها فقط یک یا دو آنزیم را که فرمان‌های ژنتیکی را کشف رمز می‌کنند، با خود حمل می‌کنند. بنابراین، ویروس برای آنکه بتواند به حیات خود ادامه دهد و ویروس‌های بیشتری را تولید کند، به یک سلول میزبان (باکتری، گیاه یا حیوان) نیازمند است. در خارج از سلول میزبان، ویروس نمی‌تواند فعالیت کند. به این دلیل است که آنها در مرز چیزهای زنده و غیرزنده قرار می‌گیرند. بیشتر دانشمندان با این نکته که ویروس‌ها موجوداتی زنده هستند، موافقند. زیرا سلول‌های میزبان را آلوده و دچار عفونت می‌کنند.
چگونه یک ویروس شما را مبتلا می‌کند؟
ویروس‌ها در محیط اطراف ما به سر می‌برند و منتظر فرصتی هستند تا یک سلول
میزبان مناسبی را پیدا کنند. آنها می‌توانند از طریق بینی، دهان یا
زخم‌های موجود بر روی پوست به بدن ما وارد شوند. به محض ورود آنها به بدن،
به دنبال عفونی کردن یک سلول میزبان می‌روند. برای مثال، ویروس‌های
سرماخوردگی و آنفلوانزا به سلول‌هایی حمله می‌کنند که در مسیر تنفسی و
گوارشی قرار دارند. ویروس اچ‌آی‌وی که مسبب بیماری ایدز است به سلول‌های تی
سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند.
بدون توجه به نوع سلول میزبان، تمامی ویروس‌ها از یک روش واحد و مشابه به نام چرخه لایتیک استفاده می‌کنند:
* یک ویروس به سلول میزبان متصل شده،
* سپس فرمان‌های ژنتیکی خود را به درون سلول میزبان وارد می‌کند،
* آنزیم‌ها بدل به بخشی از ویروس‌های جدیدی می‌شوند که به وجود می‌آیند،
* ویروس‌های جدید نیز این بخش‌ها را در ویروس‌های جدید دیگری جاسازی می‌کنند،
* آنگاه ویروس‌های جدید از سلول میزبان جدا می‌شوند.
تمامی ویروس‌ها از پروتئینی بر روی پوشش خارجی خود برخوردارند که سلول یا سلول‌های میزبان مناسب را"حس" یا "تشخیص" می‌دهند. این پروتئین باعث اتصال ویروس به غشا سلول میزبان می‌شود. شماری از این ویروس‌ها می‌توانند مستقیما در درون غشا سلولی سلول میزبان، حل شوند. زیرا پوشش ویروس و غشا سلولی سلول میزبان از لیپیدها ساخته شده‌اند.
آن دسته از ویروسهایی که نمی‌توانند به داخل سلول میزبان وارد شوند، بایستی محتوای درونی خود را –فرمان‌های ژنتیکی، آنزیم‌ها- به درون سلول میزبان تزریق کنند. آن دسته از ویروسهایی که در داخل سلول میزبان حل می‌شوند، قادرند تا محتوای درونی خود را به یکباره به داخل سلول میزبان وارد کنند. در هر حال نتیجه کار یکی است.
درون سلول میزبان
به محض ورود به درون سلول میزبان، آنزیم‌های ویروسی به میزبان حمله‌ور شده
و با استفاده از فرمان‌های ژنتیکی خود شروع به کپی‌برداری از این دستورات
می‌کنند. این کپی‌برداری‌های جدید برای ساخت ویروس‌های جدید در داخل
پوشش‌های پروتینی جدید بسته‌بندی می‌شوند.
به محض ساخت ویروس‌های جدید، آنها به یکی از دو روش زیر، سلول میزبان را ترک می‌کنند:
* سلول میزبان را سوراخ کرده و در نتیجه نابودی آن را موجب می‌شوند.
* آنها با یک تکه از غشا سلولی که به دور خود کشیده‌اند از سلول میزبان
خارج می‌شوند که در نهایت نابودی سلول میزبان را در پی خواهد داشت.
به محض رهایی یافتن از سلول میزبان، ویروس‌های جدید قادرند تا به دیگر
سلول‌ها حمله‌ور شوند. ازآنجایی که یک ویروس می‌تواند هزاران ویروس جدید
تولید کند، عفونت‌های ویروسی به سرعت در بدن انتشار می‌یابند.
در اینجا پیامد اتفاقاتی را در مواقعی که به سرماخوردگی یا آنفلوانزا مبتلا می‌شوید، ببینید:
* شخص مبتلا در کنار شما عطسه می‌کند.
* شما ویروس وی را تنفس کرده و این ویروس به سلول‌هایی که در اطراف سینوس‌های بینی شما قرار دارند متصل می‌شود.
* ویروس به سلول‌های اطراف سینوس‌های شما حمله‌ور شده و به سرعت ویروس‌های جدیدی می‌سازد.
* سلول‌های میزبان شکسته شده و ویروس‌های جدید به داخل جریان خون و ریه‌های شما منتشر می‌شوند.
* از آنجایی که شما سلول‌های اطراف سینوس‌های خود را از دست می‌دهید، مایع به درون مسیر بینی شما جاری شده و آبریزش شما شروع می‌شود.
* ویروس‌های موجود در این مایعی که به گلوی شما می‌ریزد به سلول‌های گلوی شما حمله‌ور شده و گلودرد را با خود به ارمغان می‌آورند.
* ویروس‌های موجود در جریان خون شما نیز می‌توانند به سلول‌های عضلانی حمله‌ور شده و باعث بروز دردهای عضلانی شوند.
* سیستم ایمنی بدن شما به این عفونت عکس‌العمل نشان داده و در جریان این زد
و خورد، مواد شیمیایی با نام پیروژن‌ها تولید می‌شود که باعث افزایش درجه
حرارت بدن شما می‌شود. این تب با کند کردن فرآیند تولید ویروس‌ها به شما
کمک می‌کند، زیراکه غالب واکنش‌های شیمیایی بدن شما در درجه حرارت 37 درجه
سانتی‌گراد عمل می‌کند. در صورتی‌که درجه حرارت بدن شما از این میزان
بالاتر رود، فعالیت واکنش‌های شیمیایی بدن شما کندتر می‌شود. این واکنش
سیستم ایمنی بدن تا زمانی که ویروس‌ها از بدن شما پاک شوند، ادامه پیدا
می‌کند. با این وجود، اگر شما عطسه کنید باعث انتشار هزاران ویروس جدید به
اطراف خود می‌شوید که به دنبال سلول‌های میزبان جدیدی هستند.
کاهش سرعت انتشار ویروس‌ها
همچنان‌که در بالا به آن اشاره شد، ویروس‌ها می‌توانند برای سال‌های مدیدی
در خارج از بدن آدمی زندگی کنند. شیوه انتشار ویروس‌ها به نوع آنها بستگی
دارد. آنها می‌توانند به روش‌های زیر منتشر شوند:
* هوا
* انتقال مستقیم مایعات بدن آدمی از شخصی به شخصی دیگر مانند بزاق دهان، عرق بدن، خلط بینی، خون، مایع منی و ترشحات دهانه رحم
* سطوحی که بر روی آنها، مایعات بدن آدمی خشک شده است.
برای کاهش خطر انتشار یا تماس با ویروس‌ها به مواردی اشاره می‌شود:
* در هنگام عطسه یا سرفه جلوی دهان و بینی خود را بپوشانید،
* دست‌های خود را مرتب با آب و صابون بشویید به ویژه بعد از رفتن به دست‌شویی و قبل از آشپزی،
* از تماس با مایعات بدن دیگر اشخاص احتراز کنید.
موارد ذکر شده مواردی کلی است و از ذکر جزئیات پرهیز شده است، اما رعایت
این موارد کلی نیز می‌تواند تا اندازه زیادی از بروز عفونت‌های ویروسی
جلوگیری به عمل آورد.
داروهایی که می‌توانند در این موارد ما را یاری کنند
برخلاف باور عموم، آنتی بیوتیک‌ها تاثیری بر روی ویروس‌ها ندارند. اغلب
آنتی بیوتیک‌ها با ساخت باکتری‌های جدید، جلوگیری از ایجاد فرمان‌های
ژنتیکی جدید یا ساخت دیوارهای سلولی جدید مرتبط می‌باشند. ازآنجایی‌که
ویروس‌ها واکنش‌های بیوشیمیایی خود را حمل نمی‌کنند، آنتی بیوتیک‌ها بر روی
آنها تاثیری ندارند.
عمل مصون‌سازی بدن از طریق مبتلا کردن قبلی بدن به ویروس صورت می‌پذیرد و با این کار، به محض آن که ویروس به تولید ویروس‌های جدیدی اقدام کند، بدن شخص آنتی‌بادی‌های مناسب را می‌سازد. ازآنجایی که ویروس‌ها به سرعت و مستمر ویروس‌های جدیدی تولید می‌کنند، همچنین قادرند تا به سادگی تغییر شکل نیز دهند. گاهی اوقات، اشتباهاتی نیز در فرمان‌های ژنتیکی آنها رخ می‌دهد. این تغییرات ممکن است پوشش پروتئینی آنها را به سادگی دگرگون کند. بنابراین واکسینه شدن یک ساله شخص ممکن است در برابر همان نوع ویروس آن هم در سال بعد موثر واقع نشود. به این دلیل است که بایستی برای مقابله با عفونت‌های ویروسی و جلوگیری از شیوع آنها واکسن‌های جدیدی ساخته شود.
شما ممکن است از شیوع ویروس ابولا یا نیل غربی‌که منجر به مرگ اشخاص زیادی شده است، چیزهایی شنیده باشید. در دوران گذشته (اوایل قرن بیستم) آنفلوانزا موجب مرگ و میر مردم زیادی شده بود و هم اکنون نیز بحث‌های زیادی بر سر موج آتی شیوع آن در ایالات متحده صورت می‌گیرد. تمامی ویروس‌ها کشنده نمی‌باشند. برای مثال، مردم در تمام طول سال سرما می‌خورند، ولی از بین نمی‌روند. با این وجود، حتی این ویروس‌های به ظاهر بی‌ضرر نیز می‌توانند برای اشخاصی که دچار ضعف سیستم ایمنی بدن می‌باشند از جمله افراد مبتلا به ایدز، بیماران سرطانی که تحت شیمی‌درمانی قرار دارند، سالخوردگان و نوزادان کشنده باشند. ما باید دقت کنیم تا از انتشار این ویروس‌ها به چنین اشخاصی جلوگیری کنیم.
منبع: مجله دانشمند شماره 612 مهر 1393